Αφορμή για το πρώτο άρθρο της νέας μας ενότητας «Σκέψου Διαφορετικά – Σκέψου Θετικά» ήταν αρχικά ένα -λαμπρού στοχασμού- απόσπασμα που κρατώ στα συρτάρια των αφυπνιστικών προβληματισμών μου, του κορυφαίου Έλληνα φιλοσόφου, οικονομολόγου και ψυχαναλυτή, του Κορνήλιου Καστοριάδη (πηγή: Η άνοδος της Ασημαντότητας, εκδ. Υψιλον, 2000).
Τους αφοπλιστικά, για τα δικά μου μάτια, πεντακάθαρους στοχασμούς που θα διαβάσετε παρακάτω, ελπίζοντας να ξεκινήσουν έναν δημιουργικό διάλογο, συμπλήρωσαν οι απρόσμενα καλές ειδήσεις -εν μέσω της πρωτόγνωρης πανδημίας του κορονοϊού- των θετικών επιπτώσεων που διαπιστώθηκαν σήμερα στο περιβάλλον και αποδίδονται στην επίδραση της ανθρώπινης καραντίνας ιδιαίτερα πάνω από την Ιταλία, λόγω της εξάπλωσης του ιού.
• γράφει και επιμελείται ο Αργύρης Κριθαρούλας
Και εξηγούμαι:
Είναι τυχαίο που εν μέσω της δυσμενέστερης παγκόσμια υγειονομικής-ανθρωπιστικής κρίσης που βιώνουμε, η φύση επέλεξε να μας δείξει πώς θα λειτουργήσει αποτελεσματικά, χωρίς τη μεσολάβησή μας; Δεν χρειάστηκε καν κάποιος εξωπραγματικός και δαπανηρός τεχνολογικός εξοπλισμός για να “αυτοκαθαριστεί”. Τι εννοώ;
Η αποκάλυψη της μεγάλης μείωσης της ρύπανσης σαν επακόλουθο φαινόμενο της καραντίνας έγινε φανερή τόσο στους επιστήμονες, όσο και πρακτικά στους απλούς ανθρώπους! Σύμφωνα με την ESA (European Space Agency), τον Ευρωπαϊκό Διαστημικό Σταθμό, αλλά και άλλων ανεξάρτητων ερευνητών, οι εκπομπές του διοξειδίου του αζώτου μειώθηκαν σημαντικά πάνω από την Ιταλία, λόγω του περιορισμού της δραστηριότητας των βιομηχανιών και της κίνησης των αυτοκινήτων. Οι δορυφορικές εικόνες το καταμαρτυρούν…
Από την άλλη, κάτοικοι της Βενετίας παρατήρησαν εντυπωσιακή διαφορά στη διαύγεια του νερού των ταλαιπωρημένων από την άλλοτε πολύβουη κίνηση των καναλιών τους και στην ποιότητα του αέρα. Οι φωτογραφίες αδιάψευστα πειστήρια…
Μέχρι που παρατηρήθηκε εμφάνιση της άγριας ζωής σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας. Ψαράκια και κύκνοι στα κανάλια της Βενετίας, πάπιες στα συντριβάνια της Ρώμης και δελφίνια στη Σαρδηνία!
Αντίστοιχα φαινόμενα, βέβαια, δεν συναντώνται μόνο στην Ιταλία, αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Καθηγητής του Stanford University, υποστηρίζει ότι μόνο στην Κίνα, η μείωση της ρύπανσης από τον περιορισμό της παραγωγής, λόγω της πανδημίας, θα σώσει περίπου 77.000 ζωές. Οι ρύποι μειώθηκαν κατά 25% και σύμφωνα με τον καθηγητή Marshall Burke δεν εκλύθηκαν στην ατμόσφαιρα 200 μεγατόνοι CO2!
Ενώ λοιπόν οι περισσότεροι βιώνουμε τις επιδράσεις της έξαρσης του κορονοϊού σε όλο τον κόσμο σαν έναν εφιάλτη οι περιοχές της καραντίνας αντιδρούν από τη φύση τους αναζωογονητικά!
Και βάζω εδώ συσχετίζοντας, μεγάλη παρένθεση, τα κείμενα του μεγάλου Έλληνα στοχαστή, από το όχι τόσο μακρινό 2000…
«Δεν είναι απλώς αναγκαίο να αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από τη ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων».
«Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, την απόλυτη σχεδόν αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτα ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Αυτό θα απαιτούσε φυσικά μια αποδιοργάνωση των κοινωνικών θεσμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών σχέσεων.
Αυτός όμως ο προσανατολισμός απέχει απίστευτα από τα όσα σκέφτονται, και ίσως από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η κολοσσιαία δυσκολία που πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε. Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία επομένως θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση.
Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο για να αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από τη ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων. Θα έπρεπε λοιπόν από εδώ και πέρα οι άνθρωποι (μιλάω τώρα για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός σκοπός της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 με 3% το χρόνο.
Για να το δεχθούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Ξέρουμε, ξέρω ποιο είναι αυτό το κάτι άλλο – τι ωφελεί όμως, από τη στιγμή που η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου δεν το δέχεται και δεν κάνει αυτό που πρέπει ώστε να γίνει πραγματικότητα;
Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων, αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροιόντων. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να πάψει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου. Άλλο πολιτικό σύστημα, μιαν αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων. Μιαν άλλη οργάνωση της παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί να ασκούν και να άρχονται, σύμφωνα με τη θαυμάσια έκφραση του Αριστοτέλη- και ούτω καθ’ εξής.
Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν θεμελιώδη προβλήματα: για παράδειγμα, με ποιον τρόπο θα μπορούσε να λειτουργήσει μια αληθινή, μια άμεση δημοκρατία, όχι πια με 30.000 πολίτες, όπως στην Αθήνα της κλασσικής εποχής, μα με 40 εκατομμύρια πολίτες, όπως στη Γαλλία, ή ακόμα και με πολλά δισεκατομμύρια άτομα στην κλίμακα του πλανήτη; Προβλήματα κολοσσιαίας δυσκολίας, που όμως κατά τη γνώμη μου μπορούν να λυθούν, με την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση.
Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας – και η τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η δυική ανθρωπότητα κάθε άλλο παρά νοιάζεται για αυτά. Πόσον καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους –οικολογική, για παράδειγμα– θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση, ή μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δε μπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα.
Εκείνο που μπορούμε να πούμε, είναι ότι όλοι όσοι έχουν συνείδηση του φοβερά σοβαρού χαρακτήρα των ζητημάτων πρέπει να προσπαθήσουν να μιλήσουν, να ασκήσουν κριτική σε αυτή την ξέφρενη πορεία προς την άβυσσο, να ξυπνήσουν την συνείδηση των συμπολιτών τους».
-
Κ. Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, μτφ. Κ. Κουρεμένος, εκδ. Υψιλον, 2000. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Κωνσταντινούπολη, 11 Μαρτίου 1922 – Παρίσι, 26 Δεκεμβρίου 1997) διετέλεσε διευθυντής σπουδών στη Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού από το 1979.