Tα βουνά του Ιρακινού Κουρδιστάν γεμίζουν μια λάμψη, καθώς το μίνι λεωφορείο περνά δίπλα τους. Ξεκινήσαμε νωρίτερα από το Ερμπίλ, την πρωτεύουσα της περιοχής, και οδηγούμε προς τη Σακλάβα, μια ιστορική πόλη περίπου 50 λεπτά μακριά, για να ανεβούμε στο κοντινό βουνό Σαφίν. Μέσα στο μίνι λεωφορείο, μια παρέα έφηβων κοριτσιών παίζουν τα αγαπημένα τους τραγούδια, αναφέρει η δημοσιογράφος Τζέσι Γουίλιαμς του Guardian.
Οι έφηβες ζουν με τις οικογένειές τους σε έναν από τους δύο βασικούς καταυλισμούς του Ερμπίλ για εσωτερικά εκτοπισμένους (IDPs), τον Μπαχάρκα και τον Χάρσαμ, έχοντας εγκαταλείψει τη Μοσούλη, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ, και τις γύρω πόλεις όπως το Ταλ Αφάρ και το Σιντζάρ, όταν η περιοχή καταλήφθηκε από το ISIS το 2014. Η πεζοπορία διοργανώθηκε από το Free to Run, μια ΜΚΟ που υποστηρίζει και ενδυναμώνει γυναίκες και κορίτσια σε περιοχές συγκρούσεων μέσω του αθλητισμού, προσφέροντάς τους εκπαίδευση δεξιοτήτων ζωής και δημιουργώντας ασφαλείς χώρους για να αναπτύξουν εμπιστοσύνη και φίλους, και να διεκδικήσουν ξανά τον δημόσιο χώρο σε μια χώρα όπου λείπουν τα δικαιώματα των γυναικών.
Ο πόλεμος μεγεθύνει τις υπάρχουσες ανισότητες και καθιστά ιδιαίτερα τις γυναίκες και τα κορίτσια ευάλωτα στην κακοποίηση και την εκμετάλλευση. Τα κορίτσια στο Free to Run έχουν ζήσει δύο: τον πόλεμο στο Ιράκ (2003-2011) και τον πόλεμο με το ISIS (2014-2017). Δεν έχουν υποστεί μόνο το τραύμα που χρειάστηκε να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Πολλοί έχουν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα και έχασαν την εκπαίδευση. Τώρα έχουν κολλήσει σε έναν κύκλο φτώχειας.
Το Free to Run ιδρύθηκε το 2014 και ο εκτελεστικός διευθυντής είναι ο Τέιλορ Σμιθ, ένας Αμερικανός υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το πρόγραμμα έχει εγγράψει 30 κορίτσια από την Μπαχάρκα και το Χαρσάμ μόνο φέτος. Ο Σμιθ είπε ότι λόγω της ηλικίας, του υπόβαθρου και της κοινωνικοοικονομικής τους θέσης ως εκτοπισμένων, τα κορίτσια «παλεύουν περισσότερο με την πρόσβαση στη δημόσια ζωή, την ικανότητα να παίζουν αθλήματα και την αυτονομία πάνω στο σώμα τους». Στις πόλεις καταγωγής τους, πολλοί από τους συμμετέχοντες του προγράμματος είχαν τη δυνατότητα να αθλούνται μόνο μέχρι να φτάσουν στην εφηβεία, «οπότε οι κοινότητες και οι οικογένειες είπαν ότι δεν ήταν σωστό να συνεχίσουν».
Η Φάιζα, η οποία είναι 15 ετών, είναι ένα από τα κορίτσια με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Free to Run και παρά την ευγενική της συμπεριφορά, το αγαπημένο της άθλημα είναι το kickboxing, το οποίο διδάσκει το πρόγραμμα. (Μερικά ονόματα έχουν αλλάξει, για να προστατεύσουν τις ταυτότητές τους.) «Το kickboxing δεν είναι απλώς μια μορφή άσκησης για μένα», λέει όταν συναντιόμαστε στο σπίτι της. «Είναι ένας τρόπος να ζήσω τα όνειρά μου». Πριν εγγραφεί στο Free to Run πριν από δύο χρόνια ήταν ντροπαλή και αποτραβηγμένη. «Ακόμα και όταν κάποιος έλεγε “γεια”, δεν μου άρεσε να απαντάω “γεια”. Αλλά τώρα νιώθω πιο δυνατή, σαν να μπορώ να προστατεύσω τον εαυτό μου».
Η Φάιζα ζει στο Baharka Camp, μαζί με άλλα 2.700 παιδιά, συν τις οικογένειές τους. Ο καταυλισμός βρίσκεται σε μια επίπεδη πεδιάδα. Το Erbil υψώνεται από τη σκόνη στο βάθος. Όταν το επισκέπτομαι, τα αγόρια σκαρφαλώνουν στον συρμάτινο φράχτη που περιβάλλει τον καταυλισμό στην περίμετρό του, τριγύρω υπάρχουν σκηνές και τσιμεντόλιθοι. Όταν δεν είναι στο σχολείο, η Φάιζα βοηθά τη μητέρα της να καθαρίσει το σπίτι τους, παίζει με κούκλες Μπάρμπι και έχει αρχίσει να μαθαίνει νέες γλώσσες. Έχει ζήσει στον καταυλισμό για αρκετά χρόνια, εγκατέλειψε την πόλη της όταν καταστράφηκε από το Isis. «Λυπάμαι για την οικογένειά μου», μου λέει. «Θέλω να πάρω περισσότερα χρήματα για να τους αγοράσω ένα σπίτι και να ζήσω στην πόλη Ερμπίλ, γιατί δεν μου αρέσει να μένω στον καταυλισμό. Αλλά είμαστε αναγκασμένοι να μείνουμε εδώ – είναι ο μόνος τρόπος».
Περιγράφει την πατρίδα της στο Ιράκ «σαν φυλακή» και λέει ότι δεν θα ήθελε να επιστρέψει ακόμα κι αν μπορούσε. «Οι άνθρωποι εκεί είναι πιο αυστηροί και πιο θρησκευόμενοι», μου λέει. Αν έφευγε από το σπίτι της χωρίς χιτζάμπ, θα δεχόταν επίπληξη. «Ακόμα και να τρέξω – δεν με άφηναν να το κάνω». Αν ποτέ επιστρέψει, λέει, «δεν θα μπορέσω να εκπληρώσω κανένα από τα όνειρά μου».
Πάει να ετοιμαστεί για το σχολείο. Όταν επιστρέφει, είναι ντυμένη με λευκό φόρεμα και μαύρο χιτζάμπ και φοράει μια νότα κόκκινου κραγιόν. Ζητά να της βγάλουν φωτογραφία για την ταυτότητά της. Πέρυσι, ο πατέρας της πέθανε από τον Covid –ήταν 37– και πριν από αυτό ο παππούς της Φάιζα είχε απαχθεί και σκοτωθεί από το Isis. Είναι η μεγαλύτερη κόρη της οικογένειας και τώρα αναμένεται να παντρευτεί γρήγορα.
Ο γάμος παιδιών είναι παράνομος στο Κουρδιστάν – ο ιρακινός νόμος ορίζει ότι η ελάχιστη ηλικία γάμου είναι τα 18 – αν και εξακολουθεί να είναι κοινός και διαδεδομένος. Κάποιοι όμως παλεύουν ενάντια σε αυτό. Η Σάιμα, τώρα 24, ήταν ένα από τα πρώτα κορίτσια που εγγράφηκε στο Free to Run, το 2018. Είχε χωρίσει από τον σύζυγό της, τον οποίο παντρεύτηκε το 2015, σε ηλικία 17 ετών, και ο οποίος ήταν κακοποιός. Ντρεπόμενη για την απόφαση της Σάιμα να χωρίσει, η οικογένειά της την απέφευγε. Ένας θείος την χτύπησε. Όμως εκείνη επέμενε, βρίσκοντας τελικά καταφύγιο στον αθλητισμό, ιδιαίτερα στο τρέξιμο, για το οποίο έχει κερδίσει πολλά μετάλλια.
Άρχισε να ενθαρρύνει άλλες εκτοπισμένες γυναίκες και κορίτσια να εγγραφούν στο Free to Run, διαδίδοντας τη φήμη γύρω από το Baharka Camp, όπου ζούσε, πριν γίνει προπονήτρια για το πρόγραμμα και συνεργαστεί με το Save The Children σε τοπικές δράσεις. Το 2020, μετακόμισε από τον καταυλισμό σε ένα διαμέρισμα εκεί κοντά. «Αισθάνομαι ελεύθερη όταν τρέχω, μακριά από φυλακές και πόλεμο», είπε σε συνέντευξή της στο περιοδικό Time πέρυσι. «Νιώθω ότι δεν υπάρχουν όρια και τίποτα να με σταματήσει».
• Μάθημα kickboxing για τα κορίτσια του προγράμματος, στο Free to Run μαθαίνουν να μη φοβούνται πια…
Εννέα κορίτσια από το πρόγραμμα Free to Run, συμπεριλαμβανομένης της Φάιζα και της γειτόνισσάς της, Λάιλα, συμμετέχουν σε μια πεζοπορία στο βουνό Σαφίν. Πεύκα και μηλιές είναι διάσπαρτες στο μονοπάτι, το οποίο είναι απότομο και δύσκολο εν μέρει, οι χαλαρές πέτρες το κάνουν να γλιστράει. Ένας διερχόμενος άνδρας πεζοπόρος σταματά για να πει ότι είναι «πολύ δύσκολο για τα κορίτσια», αλλά τα κορίτσια τον αγνοούν και συνεχίζουν προς τα πάνω.
Η Χουάν, μια εξαιρετικά φιλική γυναίκα από το Κουρδιστάν, ως υπεύθυνη του προγράμματος Free to Run ηγείται της πεζοπορίας. Λέει ότι τα κορίτσια τη βλέπουν όχι απλώς ως τη “δεύτερη μητέρα”, αλλά και ως φίλη τους. Την κάνει περήφανη να βλέπει την πρόοδο που κάνουν, λέει. «Πριν (εγγραφούν στο Free to Run) είχαν κατάθλιψη, το έβλεπα στα πρόσωπά τους. Αλλά μήνα με το μήνα άρχισαν να αλλάζουν».
Φτάνοντας σε μια σπηλιά, τα κορίτσια αρχίζουν αμέσως να σκαρφαλώνουν με αυτοπεποίθηση στα βράχια και να βγάζουν φωτογραφίες, ενώ τραγουδούν όλα μαζί το σύνθημα της ομάδας, «Μαζί είμαστε πιο δυνατές». «Με το Free to Run μάθαμε να μην φοβόμαστε πια», λέει η 16χρονη Γουάφα, συμπληρώνοντας: «Παλιότερα, όταν πηγαίναμε σε τέτοια μέρη φοβόμασταν, και τώρα βλέπουμε ότι είναι πολύ φυσιολογικό και εύκολο». Η Χίμπα, ένα 14χρονο κορίτσι, προσθέτει σχεδόν φιλοσοφικά: «Η πεζοπορία είναι σαν τη ζωή. Είναι μια πρόκληση, αλλά είναι καλύτερο να περάσεις από αυτή την πρόκληση και να φτάσεις στην άλλη άκρη».